Wstęp.
Na Pustyni Błędowskiej w małopolskiej gminie Klucze odbyła się rekonstrukcja nawiązująca do obrony miasta Tobruk z 1941 roku organizowana w ramach edukacyjnego projektu „Przystanek Żywej Historii” IPN. Otwarta została także wystawa poświęcona Polakom walczącym na frontach II wojny światowej.
Rekonstrukcja nawiązuje do długotrwałej obrony libijskiego miasta Tobruk trwającej od 10 kwietnia do 27 listopada 1941 r. W trakcie kampanii afrykańskiej Brytyjczycy, Hindusi, Australijczycy, Nowozelandczycy oraz Polacy, Czesi i Słowacy przez siedem miesięcy odpierali ataki armii włoskiej i niemieckiej. Obrońcy przeszli do historii jako "Szczury Tobruku".
W ramach wydarzenia przy wejściu na Pustynię Błędowskiej została otwarta również wystawa "Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności". "To wystawa poświęcona tym wszystkim formacjom Wojska Polskiego, które walczyły po zakończeniu kampanii 1939 roku w Polsce, czyli wszystkim tym jednostkom legalnego rządu polskiego, które toczyły walki w różnych częściach świata. Były to m.in. okręty wojenne, lotnicy, była to Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, która walczyła w Afryce i m.in. broniła Tobruku" – powiedział dr Paweł Rozdżestwieński, zastępca Dyrektora Biura Przystanków Historia.
BITWA O TOBRUK.
27 listopada 1941 r. zakończyła się bitwa o Tobruk. Wojska alianckie i Polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, zwyciężyły niemieckie oddziały Africa Corps pod dowództwem gen. Rommla.
Bitwa o Tobruk była pierwszym polskim zwycięstwem na lądzie w czasie II wojny, jej obronę rozpoczęli Australijczycy z 9 Dywizji Piechoty, a od sierpnia 1941 r ich miejsce zajęła polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich wsparta przez Czechów i Brytyjczyków.
Trwające niemal rok walki o utrzymanie Tobruku były jedną z najdłuższych i najsłynniejszych kampanii II wojny światowej. Mimo że bitwa toczyła się na drugorzędnym odcinku frontu, oblężenie fortu stało się jednym z symboli całej wojny, zwłaszcza zaś kampanii afrykańskiej.
Tobruk był ważną aliancką twierdzą i punktem transportowym, znajdującym się na granicy Libii i Egiptu. Ze względu na swoje strategiczne położenie był on niejako „bramą” do inwazji na Egipt, a jego kontrolowanie zapewniało wygodną drogę zaopatrzeniową.
Nic dziwnego, że jego zdobycie przez wojska brytyjskie 22 stycznia 1941 r było wielkim ciosem dla kontrolujących go dotąd Włochów. Pozostawienie Tobruku w rękach Anglików nie wchodziło w grę. Niebawem zaś Włosi otrzymali wsparcie niemieckiego sojusznika. Połączone siły włosko-niemieckie rozpoczęły kontrofensywę i 10 kwietnia 1941 r rozpoczęły oblężenie Tobruku. Siły brytyjskie również nie zamierzały rezygnować z tak ważnego punktu, jednakże większość sił była zajęta na innych odcinkach frontów. Stąd też Tobruku broniły głównie siły zagraniczne- Australijczycy, Południowoafrykańczycy, Czesi, Słowacy i Polacy z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Pomiędzy kwietniem a grudniem 1941 Tobruk był wielokrotnie atakowany z powietrza i ziemi. Niemcy i Włosi przeprowadzali koncentryczne ataki na ważniejsze punkty oporu, chcąc przebić się do centrum twierdzy. Obrońcy mimo ogromnych strat bronili jednak podejścia do punktów oporu.
Wśród obrońców Tobruku znajdowali się polscy żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich gen. Stanisława Kopańskiego jednostki sformowanej wiosną 1940 r. w Syrii na mocy francusko-polskiej umowy.
15 sierpnia 1941 r zapadła decyzja użycia Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku. Polscy żołnierze ,,Szczury Tobruku" wsławili się trwającą kilka miesięcy obroną tego miasta. Ze względu na możliwość przetransportowania brygady do oblężonej twierdzy drogą morską jedynie w bezksiężycowe noce, czyli pomiędzy 19 a 29 sierpnia, oddziały brygady przystąpiły natychmiast do zdawania pojazdów mechanicznych oraz ciężkiej broni i sprzętu. Z Aleksandrii 18 sierpnia 1941 r wypłynął pierwszy konwój przewożący oddziały brygady, które zostały przerzucone do Tobruku w 7 konwojach wypływających w kolejne wieczory. Warunki funkcjonowania SBSK w Tobruku były trudne. Cała brygada miała wyłącznie umundurowanie letnie, tymczasem dzień na Pustyni Libijskiej był gorący, lecz noc zimna. Ponadto stanowiska obronne przejęte od poprzedników wymagały przebudowy. W czasie prac z zakresu inżynieryjnej rozbudowy terenu dały o sobie znać pchły pustynne, dlatego stanowiska wypalono benzyną, a następnie wysypano proszkiem DDT.
Żołnierze otrzymywali codziennie 4,5 l (1 galon) odsolonej, destylowanej wody do celów spożywczych oraz 4,5 l wody morskiej do mycia, do której dodatkiem było mydło pieniące się w słonej wodzie. Problemem był również monotonny jadłospis oparty przede wszystkim na konserwach i sucharach, bez jarzyn.
Tak trudne warunki funkcjonowania miały wpływ na duży ubytek stanów osobowych spowodowany różnorodnymi chorobami. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich walczyła w Tobruku 116 dni. W tym czasie zginęło 22 żołnierzy brygady, 82 zostało rannych, a 3 zaginęło, co stanowiło niecałe 17% łącznych start SBSK w kampanii afrykańskiej wynoszących 156 zabitych, 467 rannych i 15 zaginionych. Działania taktyczne prowadzone w skrajnie ciężkich warunkach potwierdziły wysoki poziom wyszkolenia bojowego i wysokie morale SBSK.
Tobruku początkowo broniła się australijska 9 Dywizja Piechoty gen. Leslie Morsheada wraz z 18 Brygadą z australijskiej 7 Dywizji Piechoty, czterema brytyjskimi pułkami artylerii, nie w pełni kompletną brytyjską 3 Brygadą Czołgów oraz indyjskim 18 Pułkiem Kawalerii.
Cała załoga twierdzy liczyła około 36 tys. ludzi dysponujących 120 czołgami, 76 działami przeciwlotniczymi oraz sześcioma pułkami artylerii polowej i przeciwpancernej. W drugiej połowie sierpnia, gdy zaczęto wycofywać oddziały australijskie, wzmocniono garnizon Tobruku za zgodą Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego polską Samodzielną Brygadą Strzelców Karpackich oraz czechosłowackim 11 Batalionem Piechoty. Kiedy w 1941 r Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich pod wodzą gen. Stanisława Kopańskiego biła się w północnej Afryce, była jedyną polską jednostką lądową bezpośrednio walczącą z Niemcami. Polacy w Afryce byli tak dzielni, że zdobyli uznanie nawet nieskorych do pochwał Brytyjczyków. We wrześniu zluzowano większość Australijczyków, którzy stracili ponad 3 tys żołnierzy w walkach. Zastąpiono ich brytyjską 70 Dywizją Piechoty.Pod koniec października 1941 r. Pułk Ułanów Karpackich otrzymał zadanie obsadzenia najtrudniejszego do obrony odcinka twierdzy Tobruk, tzw. wyłomu. Wcześniej te pozycje zajmowali Australijczycy. Ich rekord pozostawania w rejonie wyłomu wynosił trzy tygodnie. Polacy wytrzymali dwa razy dłużej.
Głównymi przeciwnikami „Szczurów Tobruku” były dywizje włoskie: Brescia, Pavia, Trento, Bologna i niemiecka 15 Dywizja Pancerna. Głównodowodzącym był, ale tylko teoretycznie, włoski generał Gastone Gambara. Faktycznie jednak dowodził gen. Erwin Rommel.
W listopadzie 1941 r stało się jasne, że twierdzy nie da się zdobyć szybko, a wojskom Osi zagraża kontratak Aliantów. Wobec tego dowódca sił Osi, Erwin Rommel, nakazał 27 listopada 1941 r przerwanie oblężenia. Obrona Tobruku stała się symbolem dla armii brytyjskiej, jak również dla jej polskich i australijskich sojuszników. Uznano ją za symboliczne zmazanie „hańby Dunkierki”. Oddziały walczące w Tobruku otrzymały slangowe i honorowe określenie „Szczurów Pustyni”. W nocy z 9 na 10 grudnia 1941 r. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, dowodzona przez gen. Stanisława Kopańskiego, zdobyła wzgórze Medauar. Tym samym zakończyło się oblężenie leżącego w Libii Tobruku.
Polska flaga na Medauarze. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich.
10 grudnia 1941 r. o godz. 5.30 dowódca 1. kompanii 3. Batalionu Strzelców Karpackich, kpt. Adam Zieliński, zatknął biało-czerwoną na szczycie wzgórza Ras el-Medauar. Zakończyło się prowadzone przez wojska niemieckie i włoskie od 11 kwietnia 1941 r. oblężenie twierdzy tobruckiej, w której obronie polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich walczyła przez 110 dni. Na cmentarzu wojennym w Tobruku, pochowano wielu z poległych w trakcie bitwy, w tym Polaków.
Tobruk w Afryce Północnej, dzisiaj na terenie Libii, tu Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich dowodzona przez gen. Kopańskiego straciła 127 żołnierzy w trakcie obrony oblężonego miasta.
Na cmentarzu wojskowym w Tobruku pochowano wielu z poległych w trakcie bitwy. W 1991 został wybity medal z podobizną gen. Stanisława Kopańskiego o treści Bitwa o Tobruk 1941 – 1991, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Zbigniewa Stasika.
Cześć i Chwała Bohaterom
Żródło :
https://dzieje.pl/wiadomosci/n...(link is external)
https://www.facebook.com/perma...(link is external)
mPolska24
